پنجاه بدر يادگاري از آيين جشن باران

 به گواه تاریخ، آیین های مردم نشان از عظمت تمدن و غنای فرهنگ مذهبی و ملی مردم قزوین در زمانهای دور و نزدیك دارد، هرچند بسیاری از سنت های این آیین به دست فراموشی سپرده شده و یا به شكلی محدود برگزار می شود.

برگزاری 'جشن باران' در پنجاهمین روز از بهار، از آیین های مذهبی است كه هر ساله گروههای مختلف مردم بویژه ساكنان محله های قدیمی شهر در آن شركت می كنند.

 در این روز كه در نزد قزوینی ها به 'پنجاه بدر' معروف است، زمانی كه آفتاب به افول می گراید، عصر روز گذشت پنجاه روز از بهار مردم منازل خود را ترك می كنند و به مصلای شهر كه در جنوب قزوین قرار دارد رفته و آداب این روز را برگزار می كنند.

 براساس برخی اسناد تاریخی و اظهارات كهنسالان، در گذشته در این مكان (مصلی ) یك آب انبار و یك مسجد وجود داشت كه امروزه تنها بخشی از آب انبار به جای مانده است.

 خانواده ها در گذشته در باغهای اطراف این آب انبار نشسته و پس از تناول غذا و تنقلات كه بیشتر نذری بود، بچه ها به بازی و سرگرمی مشغول می شدند و بزرگترها نیز به خواندن نماز باران می پرداختند.

 یكی از اعتقادات مردم در اجرای این آیین مذهبی، این است كه پس از بجا آوردن نماز باران، چند قطعه سنگ كوچك را پس از نیت، بر دیواره آب انبار می فشردند و معتقد بودند چنانچه حاجتشان پذیرفته شود، سنگ به دیواره می چسبد.

 در پنجاهمین روز بهار كه در نزد قزوینی ها به 'پنجاه بدر' مصطلح است، مردم با توزیع عصرانه نظیر 'آش رشته'، 'دویماج' و لقمه های پنیر و سبزی، نذر خود را در این خصوص ادا می كنند.

یكی دیگر از مراسمی كه در این روز در مصلای قزوین برگزار می شود، اجرای تعزیه سید و سالار شهیدان در واقعه عاشورا می باشد.

بی تردید احداث مسجد در بیرون شهر و در میان باغات سنتی نشان از انجام مناسكی خاص دارد و از آنجا كه مراسم باران خواهی از سنتهای كهن این سرزمین است، احتمال دارد بنای این مسجد كه امروزه تخریب شده از روزگاران قدیم مكان و نیایشگاهی برای مراسم طلب باران بوده باشد.

بسیاری از قزوینی ها كه به استانهای دیگر هجرت كرده اند هر ساله سعی می كنند برای شركت در این مراسم، خود را به قزوین برسانند.

برخی مستندات تاریخی این محل نشانگر استقرار پرستشگاهی چون 'آناهیتا' الهه آب بوده است چنانچه كه وجود عبادتگاهی در كنار آب و اختصاص آن به زنان از ویژگیهای معابد آناهیتا در ایران باستان است.

برخی معتقدند مراسم پنجاه بدر از روزگاران قدیم و زمانی كه خشكسالی بر شهر قزوین سایه افكند، رایج شد و طی آن مردم برای طلب باران دست به دعا برداشتند كه در نتیجه باران فراوانی بارید و بعد از آن هر ساله در این روز باران رحمت می بارد.

در آیین كهن دیگری برای طلب باران به نام 'چمچه خاتون' داخل یك قدح، آب می ریزند و آن را به پشت بام برده و به وسیله یك كفگیر از جنس مس، كم كم آب داخل قدح را به سمت آسمان می پاشند.

در آیینی منسوخ شده به نام 'كوسه گلین' نیز كه در برخی روستاها رایج بود، پیرزنی با پارچه و لباسهای كهنه، عروسكی كوچك درست می كرد و با خواندن اشعاری به همراه بچه های خردسال در كوچه ها حركت كرده و پس از رسیدن به جلوی در هر خانه مقداری مواد اولیه پخت آش دریافت می كرد.

پس از پخت آشی كه با مشاركت اهالی روستا تهیه شده بود آن را بین اهالی محل توزیع می كردند و این باور همواره وجود داشت كه با اجرای آیین كوسه گلین، باران می بارد.

این باور همواره وجود داشته كه با اجرای مراسم مذكور، پس از گذشت چندی از این مراسم، باران خواهد آمد.  

مراسم سنتی پنجاه بدر چیزی شبیه همان سیزده به در است که البته به آن اندازه شناخته شده نیست اما در میان مردم قزوین هنوز هم پابرجاست. قزوینی ها در این روز که به عبارتی پنجاهمین روز از سال جدید است، از خانه بیرون می زنند و به دامان طبیعت می روند تا از خداوند به خاطر نعمت هایش تشکر کنند.

قزويني ها در نوزدهمین روز از ماه اردیبهشت هر سال ابتدا به مصلای شهر می‌روند و دعا می کنند، بعد از آن به دل کوه و دشت می زنند و چند ساعتی را با اطرافیان خود می گذرانند. بنابراین، پنجاه بدر یک رسم دینی- آیینی است که هم با باورهای مذهبی مردم سر و کار دارد و هم با اعتقادات آیینی و سنتی شان.

این مراسم در بهترین روز فصل بهار از لحاظ آب و هوایی برگزار می‌شود و در واقع تجدید پیوندی دوباره با طبیعت است اما بیش از هر چیز به نظر می رسد ریشه ای تاریخی داشته باشد که عمر آن به دوران پیش از اسلام هم می رسد.